De mobiele tandarts op school: 'We trekken onze trukendoos open'
Meer dan 25.000 kinderen in Amsterdam gaan niet naar de tandarts. Daarom komen de tandartsen van Jeugdtandverzorging Amsterdam naar basisscholen toe. 'Het is vooral onwetendheid bij de ouders.'
Een leeg klaslokaal van basisschool 't Koggeschip in Geuzenveld is omgebouwd tot tijdelijke tandartspraktijk. De tandartsstoel, felle lamp en rolkastjes met dentale attributen maken het tot een volwaardige tandartsenkamer. Kleurrijke wandschermen fleuren de boel op.
Piotr (11) heeft de les verlaten en loopt de mobiele tandartspraktijk binnen. Hij gaat in de stoel liggen en doet zijn mond open. Melktanden en grotemensentanden wisselen elkaar af. Op vijf plekken heeft Piotr helemaal geen tanden meer. Die zijn getrokken toen hij 5 jaar was, bij zijn vorige tandarts; ze waren allemaal rot. Hij moest er zelfs voor onder narcose, zegt hij.
Piotr weet wel hoe dat kwam, die rotte tanden. Vroeger was hij een suikermonster. Hij dronk vaak frisdrank en snoepte veel, zijn moeder kwam regelmatig thuis met grote zakken zoetigheid. Maar dat is allemaal verleden tijd. Er wordt nu beter op Piotrs gebit gelet dan vroeger.
“Ik mag van mijn ouders pas naar bed als ik mijn tanden heb gepoetst,” zegt hij. “En van mezelf ook, want ik wil er mooi uitzien. 's Morgens poets ik mijn tanden ook. Kijk, ze blinken helemaal.”
Zo zien tandarts Lilian Brands (48) en haar vaste assistente Frances Smits (51) het graag. Ze hebben er hard hun best voor gedaan: Piotr komt al vier jaar bij de Jeugdtandverzorging Amsterdam.
Toen ze Piotr voor het eerst zagen op 't Koggeschip was hij jarenlang niet naar de tandarts geweest. In combinatie met zijn suikerdieet had dat geleid tot fors aangetaste kiezen en uiteindelijk die vijf lege plekken in z'n mond. De overige tanden en kiezen wilden Brands en Smit koste wat kost redden. Dat is gelukt.
Onwetendheid
Daar hadden ze niet alleen Piotr voor nodig. Om een jong kind minder te laten snoepen en vaker te laten poetsen, moet je zien door te dringen tot de ouders. “We proberen de ouders ervan bewust te maken dat het gebit van hun kinderen belangrijk is,” zegt Brands. “Dat is niet voor alle ouders vanzelfsprekend. De oorzaak is vooral onwetendheid. Meer dan zeven eet- of drinkmomenten per dag is schadelijk voor de tanden; je kunt er gaatjes van krijgen. Dat geldt voor alle producten, behalve voor water.”
Voorlichten en motiveren zijn de belangrijkste wapens van Brands en Smits. Een goed gebit is immers een zegen voor het leven. Wie als kind leert om z'n gebit goed te verzorgen, blijft dat als volwassene vaak doen.
Een gezond gebit heeft nog meer voordelen. De aanwijzingen worden steeds sterker dat een goede mondhygiëne de kans verkleint op hart- en vaatproblemen, dementie en reuma. En niet onbelangrijk: gezonde tanden zijn goedkoop, ongezonde tanden zijn duur.
De tandarts neemt een aparte plek in binnen de zorgverzekering. In tegenstelling tot andere behandelingen moeten volwassenen de mondzorg zelf betalen, of apart verzekeren. Behandelingen kosten vaak duizenden euro's. Een slecht gebit is dus een enorme kostenpost. Maar wat lang niet iedereen weet: voor kinderen tot 18 jaar is de tandarts gratis, mits het kind via de ouder is verzekerd voor ziektekosten. Een tandartsverzekering is niet nodig.
Kindvriendelijk
Om meer kinderen mondzorg te kunnen bieden, gaat Jeugdtandverzorging Amsterdam (JTVA) daarom langs bij basisscholen, voorscholen en kinderdagverblijven. Bij voorkeur richten ze een klaslokaal in als tandartsenpraktijk, maar er zijn ook mobiele tandartsenkamers voor op het schoolplein. In die zin lijkt de aanpak op die van de ouderwetse schooltandarts, maar dan zonder het gevreesde onverdoofd boren. De werkwijze van Brands en Smits is volledig afgestemd op kinderen. Alles gaat speels, en omdat ze niet met strakke afspraken werken, kunnen ze ook voor angstige kinderen de tijd nemen. “We hebben geen wachtkamer die vol zit.”
Patiëntjes die op de 'toverstoel' gaan liggen, krijgen te horen dat ze mogen 'chillen op hun billen'. Er is een knuffelbeest met een groot gebit, Drakie, om de poetstechniek te demonstreren. En in plaats van een verdovende prik zegt Brands dat 'een tand even gaat slapen'. Als kinderen vragen of het pijn kan doen, zegt ze dat het voelt als een kneepje in het vel. “Dat doe ik dan altijd even voor. We trekken onze trukendoos open om hen af te leiden.”
Ouders moeten toestemming geven voor de behandeling. Dat kan via de inschrijfkaarten die in de klas worden uitgedeeld. De rekening wordt rechtstreeks gedeclareerd bij de zorgverzekering.
Twee derde van de 550 kinderen op 't Koggeschip is bij JTVA in behandeling. Een groot deel van de ouders zou hun kinderen anders simpelweg niet naar de tandarts hebben gestuurd, want nog steeds gaan zo'n 25.000 Amsterdamse kinderen niet naar de tandarts. Er zijn ook ouders die hun kinderen uit praktische overwegingen naar JTVA sturen. Een tandartsbezoek op school is immers makkelijker dan na schooltijd een afspraak maken bij een tandartspraktijk. Ook de kindvriendelijke werkwijze is een trekpleister.
Brands behandelt kinderen op zes basisscholen in Nieuw-West en Noord. Twee keer per jaar komt ze langs; ze vult niet eenmalig wat gaatjes, het is een volwaardige behandeling, met een langdurige tandarts-patiëntrelatie. Brands geeft alle kinderen - niet alleen haar patiënten - klassikaal poetsinstructies.
Ook de andere 27 tandartsen van de Jeugdtandverzorging Amsterdam werken in stadsdelen waar meer mensen met een lagere sociaal-economische status wonen. In de stadsdelen Centrum en Oud-Zuid is de Jeugdtandverzorging Amsterdam minder actief, omdat veel kinderen daar al meegaan naar de tandarts van hun ouders.
Zo jong mogelijk
“Ik zie mijn werk als een roeping,” zegt Brands, die in het verleden ook volwassenen behandelde. “Ik kan op de lange termijn helpen om het verschil te maken tussen een gezond en slecht gebit. Door onze aanwezigheid op scholen is het bereik heel groot. Daarnaast is de school een vertrouwde omgeving voor kinderen. Het is heel leuk werk, in onze behandelkamer is het vaak een gezellige boel.”
Brands en Smits bespreken het behandelplan met ouders, maar ze behandelen de kinderen bij voorkeur zonder vader of moeder erbij. Op die manier hebben ze alle aandacht van en voor het kind. Bovendien: als een moeder, bijvoorbeeld in het Arabisch, toch over een verdovingsprik spreekt, werkt hun aanpak niet meer.
Jeugdtandverzorging Amsterdam behandelt geen volwassenen, alleen kinderen. Het liefst zien ze die zo jong mogelijk. Er loopt een pilot om de tandarts al te laten meelopen bij de consultatiebureaus van de GGD. “Ouders hebben vaak geen idee dat een kind dat ''s nachts vaak slokjes melk of sap drinkt sneller gaatjes krijgt,” aldus Brands.
Jeugdtandverzorging Amsterdam gaat bewust niet langs bij middelbare scholen. Onderdeel van de filosofie is dat kinderen zelf verantwoordelijkheid leren nemen voor hun gebit. Na de basisschool kunnen ze daarom bij een van de vier vaste vestigingen van de Jeugdtandverzorging Amsterdam op consult. Dat kan tot hun achttiende. Daarna zijn ze - als het goed is - zo zelfstandig dat ze naar een 'normale' tandartsenpraktijk kunnen.
Bron: Het Parool